Knopenrondje Bedaf – Wandelen over de Peelrandbreuk

We maken een mooie wandeling door een geologisch bijzonder gebied. Hier ligt de Peelrandbreuk die goed te zien is aan een verhoging in het landschap. Door opstuwing van het grondwater liggen hier de wijstgronden, waardoor het op de hoger gelegen gronden nat is. Het grondwater kleurt rood door ijzer in het grondwater. Over een mooie aangelegd vlonderpad in het plaatselijk geheten Sint Annabos loop je over dit natte gebied naar de Leijgraaf. Hier wordt nieuwe natuur wordt ontwikkeld. De oevers zijn natuurlijker gemaakten er zijn vistrappen aangelegd. Door het open veld bereiken we de Bedafse Bergen. De zandverstuiving is onderdeel van het grote natuurgebied de Maashorst. Het zand reikt hier tot hoogtes van 25 meter. Je loopt hier langs de toppen over een oude zandweg die vroeger naar Den Bosch liep. De zandweg is verkozen tot mooiste onverharde weg van Uden.

De wandeling is mooi in elk jaargetijde en heeft op een relatief korte afstand heel veel afwisseling. Je loopt langs de oevers van de Leijgraaf, over de zandverstuiving de Bedafse Bergen, door de bossen van de uitlopers van de Maashorst, over de Peelrandbreuk en langs kwelwater dat als wijstverschijnsel aan de oppervlakte komt. Samen met de vrienden Kees en Herman bijgekletst en genoten van het geologisch interessant gebied. Camera vergeten dus foto’s gebruikt van eerdere wandelingen in dit gebied.

Op de Peelrandbreuk zien we een erg nat gebied, de wijstgronden. Het is een opvallende combinatie, hoog en nat, dat alleen onder specifieke omstandigheden voorkomt. Normaal gesproken stroomt grondwater van hoog naar laag maar door een breukvlak wordt dit bemoeilijkt en verschijnt het als kwelwater aan de oppervlakte. Het is een zeldzaam verschijnsel en niet voor niets zijn de wijstgronden uitgeroepen tot het eerste aardkundig monument in Noord-Brabant. De roodbruine kleur van het water wordt veroorzaakt doordat het grondwater zeer ijzerrijk is en roestbruin kleurt na contact met zuurstof.

Het buurtschap Bedaf heette eerst ‘Zandberg’ maar is Bedaf gaan heten door een verbastering van Bid-af toen het een bedevaartplaats werd. Bedaf hoorde namelijk bij Uden dat deel uitmaakte van het Land van Ravenstein waar in tegenstelling tot de Meierij van ‘s-Hertogenbosch godsdienstvrijheid heerste. Tegenwoordig is Bedaf vooral bekend vanwege de Bedafse Bergen, een langgerekt en steil stuifzandgebied. Hier ligt nog een prachtige zandweg, een vroegere hoofdweg naar ‘sHertogenbosch. Op de hoogste top werd tot voor enkele jaren de traditie van het vlooienstoken gehouden. Volgens de overlevering werd het strooien beddengoed met het ongedierte verbrand in een lentevuur.

Op de hooggelegen Peelhorst, aan de rand van de Peelrandbreuk, vind je in de omgeving van Uden een aantal erg natte gebieden: de wijstgronden. Hoog en nat, een opvallende combinatie. Wijst is een bijzonder fenomeen dat alleen onder zeer specifieke omstandigheden voorkomt. Op het breukvlak van de breuk wordt de doorstroming bemoeilijkt door lagen die geen water doorlaten waardoor het ter plekke opstijgt en als kwel aan de oppervlakte verschijnt. Anders dan je zou verwachten zijn de hoge gronden dus nat en blijven de lager gelegen gronden droog. Deze bijzondere vorm van kwel noemen we wijst.

De naam stamt uit de tijd dat de kerk eigenaar was van dit gebied vlakbij de Peelrandbreuk. De opbrengsten hiervan kwamen ten goede aan het Sint Anna-altaar, de zogenaamde Beneficie van Sint Anna. Hier is de grondwaterstand hoog en dat is goed te zien aan de soort bomen die hier staan. Elzen, populieren en berken groeien goed op de plek waar kwelwater door de aanwezigheid van de Peelrandbreuk en een ondoordringbare laag aan de oppervlakte omhoog komt. Het kleurt roodbruin door de aanwezigheid van ijzer en mangaan in de bodem.

Over het gebied is een knuppelbrug aangelegd, de eerste wandelbrug over een wijstgrondengebied. In december 2018 is de knuppelbrug van 100 meter geopend. Door deze brug werd het mogelijk om twee ommetjes te maken bij het Sint Annabosje. Meer mensen kunnen hierdoor genieten van de wijstgronden en van de bloemenpracht.

De Leijgraaf of Leigraaf is een beek in het oosten van Noord-Brabant. De Leijgraaf is geen natuurlijke beek, maar was in oorsprong een vochtige laagte. Oude benamingen voor die laagte waren onder andere ‘de Meer’ of ‘De Jeucke’. Na uitgraving werd de algemene benaming Leijgraaf, letterlijk ‘geleide gegraven loop’. De Leijgraaf begint bij Boekel, waar het gemaal Veluwe water vanuit de Aa in de watergang pompt. De beek stroomt door de gemeenten Boekel, Meierijstad, Uden, Bernheze en Sint-Michielsgestel. Na een afstand van ongeveer 20 km en een verval van 7,70 meter komt de inmiddels 10 meter brede Leijgraaf in Berlicum in de Aa. Voor de kanalisatie viel de Leijgraaf vaak droog in de zomer. In de jaren 50 en 60 van de 20e eeuw is de Leijgraaf gekanaliseerd en zijn er stuwen aangelegd om het waterpeil te kunnen reguleren. Hierdoor is de Leijgraaf een beekje met lange rechte delen geworden. Door natuurherstelwerkzaamheden zijn door het Waterschap Aa en Maas enkele jaren geleden de oevers natuurlijker gemaakt en zijn vistrappen aangelegd.