Betuwepad – IJzendoorn-Opheusden – Wandelen door de Ochtense Buitenpolder

De wandeling volgt vanaf IJzendoorn in eerste instantie de Waal richting Ochten. Hier was het ooit extreem hoogwater waar met zandzakken de dijk versterkt moest worden. Hierna loop je door de grote Ochtense Buitenpolder. Na het passeren van de A15 en de Betuwelijn eindig je in Opheusden.

De Betuwe kan in de herfst ook bijzonder mooi zijn, de dijkdorpjes liggen er mooi bij en de altijd stromende Waal laat grote schepen zien die de stroming trotseren richting Duitsland. Vooral de Ochtensche Buitenpolder is erg mooi. Dicht bij de Waal, wielen, grazende koeien, vette klei en weilanden. Richting Opheusden is er een mooie doorsteek naar het noorden van het Betuwepad middels het Eldikse Veld. Weidse grasvlaktes met relatief dichtbij de A15 maar toch veel rust. Eindpund Opheusden, met vele grote kerken, zaterdagrituelen met bewoners die naar de bakker gaan en herfstbladeren opruimen. Het Betuwepad laat hier mooie plekjes zien.

De plaats ligt ingeklemd tussen drie belangrijke oost-westverbindingen: de Waal in het zuiden en de A15 en de Betuweroute in het noorden. De naam IJzendoorn wordt voor het eerst vermeld rond 850/865 als Isaandra, de naam houdt mogelijk verband met een plaatselijke waterloop. Maar er zijn ook archeologische vondsten uit de IJzertijd en Romeinse tijd. Ook de inwoners van IJzendoorn moesten in 1995 evacueren toen het hoogwater dreigend tot de kruin van de dijken reikte. Eén van de bekendste inwoners van IJzendoorn is oud-burgemeester Henk Zomerdijk, die in 1995 op de wankelende Waaldijk bij Ochten verordonneerde dat Ochten op stel en sprong geëvacueerd moest worden. IJzendoorn is nu een dorp van forensen, fruittelers en vier windmolens langs de A15.

Een overnachtingshaven is formeel een haven, die door Rijkswaterstaat (RWS) op een aantal plaatsen is ingericht langs de Waal, speciaal bedoeld voor de binnenvaart. Hier kunnen binnenschepen veilig overnachten. De haven is een oud zandgat , oostelijk van het dorp, dat is omgebouwd tot overnachtingshaven. Deze haven is sinds 1997 in gebruik met een capaciteit van 60 schepen. Ook hier gaan de drijvende steigers met de wisselende waterstanden op de Waal mee. Het verschil tussen lage en hoge waterstanden kan hier zelfs oplopen tot ongeveer 10 meter. Er wordt door de aanwezigheid van deze haven wel eens gekscherend gezegd dat IJzendoorn een dorp is waar meer mensen slapen dat er wonen.

De naam Ochten is waarschijnlijk een verbastering van ‘Uhtwo’, het Germaanse woord voor ochtendgloren of morgenweide. De oudste vermeldingen stammen uit de 12e eeuw. Later verbasterde dit tot Uchta en soortgelijk klinkende namen. Ochten en toenmalig burgemeester Henk Zomerdijk kwamen in februari 1995 in het nieuws doordat de dijk die het dorp beschermde tegen de Waal het dreigde te begeven. In allerijl is het dorp en de omgeving geëvacueerd, maar gelukkig kon de dijk tijdig versterkt worden en zakte het water een week later weer. Een gedenkteken herinnert nog aan deze dreiging. Hoewel vroeger de landbouw en fruitteelt een belangrijke inkomstenbron was, is tegenwoordig het grootste deel van de inwoners buiten het dorp werkzaam.

De naam Waal, door de Romeinen Vacalis of Valis genoemd, later Vahal, is van Germaanse herkomst en is een verwijzing naar de vele meanders die de rivier ooit gehad moet hebben. Tijdens de Romeinse tijd is de Waal vermoedelijk al de belangrijkste afwatering van de Rijn geweest. Het verhaal gaat dat de Waal is ontstaan doordat twee reuzen, broers, lang geleden in Zwitserland zijn begonnen met het graven van de Rijn. 100 jaar later kwamen ze aan bij Lobith, waar ze ruzie kregen. De broers gingen ieder hun eigen weg. De jongere reus groef door aan de Rijn, de oudste schiep de Waal.

De Betuweroute is een 160 kilometer lange goederenspoorlijn van de Maasvlakte bij Rotterdam naar de grens met Duitsland, enkele kilometers voorbij Zevenaar. De Betuweroute is in gebruik genomen in 2007. De route heeft als doel de Rotterdamse haven over het spoor te verbinden met het Ruhrgebied. De bouw van de Betuweroute is gestart in 1997 en duurde tien jaar. Het besluitvormingstraject en de bouw gingen gepaard met grote vertraging en veel hogere kosten dan in de aanvankelijke raming. De lijn behoort tot de zogenaamde grote infrastructurele projecten en is daarvan met zijn totale kostenpost van € 4,7 miljard veruit het grootste en duurste dat de Nederlandse overheid ooit heeft ondernomen.

Depolder, ook wel Gouverneurspolder genoemd, is gelegen op de noordoever van de Waal tussen de dorpen Dodewaard en Ochten. Het project Gouverneurspolder is een onderdeel van het project Midden-Waal, een gebiedsontwikkeling van in totaal 12 km lang. De uiterwaarden tussen Dodewaard en het Amsterdam-Rijnkanaal bij Tiel transformeren de komende jaren een waterrijk natuurgebied. De vereniging Agrarisch Natuurbeheer Lingestrek heeft hier samen met de stichting wandelplatform LAW een aantal wandelvoorzieningen aangebracht.

Het dorp en zijn omgeving kenmerken zich door een vlak rivierenlandschap op ongeveer zes meter hoogte met veel tuinbouw. Opheusden staat bekend om zijn grootschalige laanboomkwekerijen en pretendeert de grootste op dat gebied in Europa te zijn. Opheusden is een perfecte plaats om bomen te telen, er ligt zware klei, en dit zorgt voor sterke wortels die overal aanslaan. Opheusden kan als een kerkdorp worden gekenschetst omdat het is opgebouwd rondom de dorpskerk. Deze pseudobasiliek werd in de 15e en 16e eeuw in gotische stijl opgetrokken. Wellicht is de naam Opheusden afgeleid van het woord ‘husa’, een oud-Germaans woord dat ‘huis’ betekent. In het dorp kan men vanaf de 17e eeuw de hierop gelijkende geslachtsnaam Van Husde aantreffen. Evenals het naburige Kesteren is het dorp zeer kerkelijk meelevend, met een duidelijk gereformeerde inslag, daarmee vallend onder wat wel de Bijbelgordel wordt genoemd. In Opheusden staat, gemeten naar het aantal zitplaatsen, de grootste kerk van Nederland. Het betreft de nieuwe kerk van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Het gebouw heeft sinds 2008 een capaciteit van 2.850 zitplaatsen.