Biesboschpad – Kop van ‘t Land-Werkendam – Wandelen in de Noordwaard Polder (Waterliniepad)

De wandeling gaat voornamelijk door de Noordwaard Polder. Na de hoge waterstanden in 1995 is men na gaan denken hoe je het water de ruimte kan geven als het te hoog komt. En de Noordwaard is een onderdeel van dit plan. De polder is opnieuw ingedeeld en gewijzigd van een binnendijks naar een buitendijks gebied. Een oud krekenstelsel is hersteld, eb en vloed mogen weer invloed uitoefenen en nieuwe natuur kon zich ontwikkelen. Het is een fantastisch mooi en wieds gebied met mooie namen van kreken als Braspenning, Galeigat, Bevert en Kooigat.

De wandeling laat je enorme waterpartijen zien, restanten van kreken en stroomgaten. Na een periode van afsluiting mag het water nu weer in de Noordwaardpolder stromen waardoor een prachtig waterspel is ontstaan. Met soms dode bomen in het water, watermolentjes in het veld en zeer veel weidevogels. De uitgestrektheid van het waterland is bijzonder mooi en het pad dat door deze polder kronkelt, is bijzonder mooi aangelegd. Via een aantal voetgangersbruggen kun je over de watergeulen tot je langzaam Werkendam nadert en Fort Steurgat ziet liggen. Eindpunt Werkendam is een beetje sobertjes, al ligt dat misschien aan de Kerstdag.

Kop van ‘t Land is een buurtschap en ligt aan de Nieuwe Merwede. Het heeft een pontveer naar de Biesbosch en niet ver van de buurtschap bevindt zich de Ottersluis, die de verbinding vormt tussen het Wantij en de Nieuwe Merwede. Kop van ’t Land ontstond rond het veer dat boeren en vee naar de Biesbosch over zette. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog lag de buurtschap in bezet gebied terwijl de Biesbosch al bevrijd was. Crossers in kano’s en roeiboten probeerden ongezien langs de mitrailleursnesten te varen die de Duitsers op de Kop hadden ingericht. De pont vormde lange tijd een belangrijke schakel in het verkeer tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. De afgelopen decennia leed het veer een min of meer noodlijdend bestaan. Toch vormt het een belangrijke schakel in de toeristische verbinding tussen de volle Randstad en de natuur van de Biesbosch.

Fort bij het Steurgat is het meest zuidelijke fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het werd in 1881-1882 gebouwd en diende ter afsluiting van de Nieuwe Merwede en het Steurgat: een bevaarbare kreek in de Biesbosch. Het fort ligt ten zuidwesten van Werkendam. Het vijfhoekige forteiland is ongeveer 1,5 hectare groot en is omringd door een brede fortgracht met brug. Binnen de aarden omwalling staan twee voormalige militaire bouwwerken, een bomvrije kazerne en een grote stalling voor geschut met ondergrondse opslag voor buskruit. De remise wordt ook wel ‘kruithuis’ genoemd. Door middel van een poterne waren de gebouwen met elkaar verbonden. Ze zijn deels aangeaard; de dikke aarden laag moest de bakstenen muren beschermen tegen granaatinslagen. Nadat het fort in particulier bezit kwam, zijn de kazerne en remise in 1999-2000 bewoonbaar gemaakt en verrezen er in totaal 11 villa’s, appartementen en penthouses.

De Bevert is een afgedamde kreek waar die uitkomt in het Gat van de Noorderklip. Het maakt onderdeel uit van een uitgebreid krekenstelsel dat is onstaan nadat de Elizabethvloed hier in 1421 bijna alles onder water zette. Wat restte waren enkele kreken die om erger in de toekomst te voorkomen, door dijken en dammen werden afgesloten. Nu is het omgekeerde weer aan de gang omdat door de hoge waterstanden van 1995 het gebied als overstroomgebied fungeert.

Door het geloof mocht het woord ‘donder’ in deze streek niet uitgesproken worden. In de volksmond werd deze polder dan ook onderzand genoemd.

De voormalige Noordwaard polder is een gebied van zo’n 4.450 hectare – circa 6.000 voetbalvelden – deze is gelegen tussen de Brabantse Biesbosch en de rivier de Nieuwe Merwede. Het gebied wordt gebruikt om hoogwater snel af te voeren naar zee. Door het Rijksprogramma Ruimte voor de Rivier, een landelijk project om het rivierwater ruimte geven, worden op meer dan 30 plaatsen langs de grote rivieren werkzaamheden uitgevoerd om dat te realiseren. Zo ook in de Noordwaard polder, dat een belangrijke schakel in het programma Ruimte voor de Rivier vormt. Het werkt aan een veiliger en mooier Nederlands rivierengebied. In 5 jaar tijd is de polder opnieuw ingedeeld en gewijzigd van een binnendijks naar een buitendijks ‘doorstroomgebied’. De Nieuwe Merwede krijgt hierdoor meer ruimte, waardoor hoogwater sneller wordt afgevoerd naar zee.

Wanneer het rivierwater stijgt tot boven de dijk, dan stroomt het water over in de polder. De dijk langs de Nieuwe Merwede is hiervoor verlaagd tot een hoogte van 2 m boven NAP. De Noordwaard zal enkele keren per jaar onder water staan. Dit komt voornamelijk in de winter voor, als de waterstand hoog is door regen en smeltwater. En in dat jaargetijde lopen we nu, het water reikt hoog en nog net niet tot de kop van het dijkje waar het pad op ligt. Nog even en je krijgt natte voeten. Het is een machtig groot gebied wat onder water gezet kan worden. Je loop op een smalle strook over land met in de weide omgeving water, water en nog eens water. Het is nog relatief rustig bij de weidevogels maar de balts van de kievit is al te zien en ganzen eten nog van de stukjes land die droog staan. Het is een ongekend mooi gebied wat is ontstaan, en fantastisch dat de route het Waterliniepad door dit gebied is doorgetrokken.

Het Biesbosch MuseumEiland is een natuurmuseum in het buitengebied van Werkendam en werd geopend in 1994. Het ligt midden in het Nationaal Park De Biesbosch en is in 2001 en in 2015 vergroot. Toen 2015 kwam het op een nieuwgevormd eiland te liggen. In het museum wordt aandacht besteed aan de jacht, de visserij, de flora en fauna, de griend- en rietcultuur en de geschiedenis. Er is een presentatie over de Elisabethsvloed in 1424 die het ontstaan van de Biesbosch tot gevolg had. Ook de verzetsactiviteiten in de Biesbosch in de Tweede Wereldoorlog komen aan de orde.

In 1988 zijn de eerste Nederlandse bevers uitgezet in De Biesbosch na het uitsterven van deze diersoort in 1826. Ze hebben zich hier flink uitgebreid en bij een grootschalige inventarisatie in 2014 waren er ruim 107 beverburchten aanwezig in het Nationaal park. Bevers zijn echte familiedieren en leven vaak met zo’n 4 tot 6 bevers bij elkaar. Het huidige aantal bevers in De Biesbosch werd in 2015 geschat op meer dan 250 exemplaren. Een bever eet wortelstokken en de bast van zachte houtsoorten als populier, wilg en kruidachtige planten en boombladeren

De naam Werkendam hangt vermoedelijk samen met de afdamming van het riviertje De Werken die omstreeks 1230 heeft plaatsgevonden. De naam ‘Werken’ heeft mogelijk betrekking op vlechtwerk van wilgentenen, voor de visserij. De bevolking leeft van de rivier. Schippers, beurtvaarders en vissers vinden er hun bestaan, en later zijn er veel griendwerkers in de Biesbosch. Aan hen dankt Werkendam de naam ‘de Vrouwenhemel’, aangezien vele mannen de gehele week in de Biesbosch verbleven. Tot in de 20e eeuw was Werkendam een ware doolhof van havens, kanalen en waterwegen die nu vrijwel allemaal gedempt zijn. Werkendam heeft tegenwoordig een naam opgebouwd op het terrein van de weg- en waterwerken, niet vreemde gezien de geschiedenis en de ligging aan het water.