Grenswandeling Zondereigen – Wandelen door ongerepte natte parel het Merkske

Ik ontwierp vijftien mooie wandelingen, met een groot percentage onverhard en door landschappelijk mooie en gevarieerde gebieden op de grens van Noord-Brabant en België. Van Kessenich bij de Limburgse grens tot aan Huybergen aan de grens met Zeeland. Vandaag de zevende uit een serie van vijftien: grenswandeling Zondereigen  door het stroomgebied van de kronkelende beek het Merkske.

Ik maakte vandaag een wandeling op de grens van Nederland en België ten zuiden van Baarle-Nassau. Vanuit het plaatsje met de bijzondere naam Zondereigen gaat de route over oude veldwegen naar het natuurgebied Het Moer. Onderweg passeer je een paalkapelletje midden in het open veld. Het Moer herbergt vele mooie graspaden en bloemrijke weilanden. Via bruggetjes verlaat je het gebied waarna je een groot ontginningsgebied doorkruist. Een lange zandweg met de naam Strontbaan herinnert aan de toevoer van mest naar het gebied. Dan volgt het Merkske, de beek die langs de landsgrens kronkelt. Je ziet het beekdal liggen en het kleinschalige landschap is werkelijk prachtig. Na mooie onverharde wegen kom je in de kern van het natuurgebied. Hier wandel je over vlonderpaden door het natte gebied. Het gebied is door zijn ontoegankelijkheid altijd met rust gelaten en dat zie je aan het landschap. Het is puur, authentiek en de wegen en paden kronkelen er doorheen. Via het buurtschap Ginhoven kom je weer bij de beek die nu door de open velden kronkelt. Populieren staan soms aan de waterkant en hoge bolle akkers grenzen aan het lagere beekdal. Meerdere houten bruggen aangelegd na een ruilverkavelingsproject brengen je van de ene naar de andere kant van de beek. En bij de Vossenberg zie je nog een stukje land liggen, de enclave N8. Het ligt op dertig meter van de Nederlandse grens en is omgeven door Belgisch land. Mooie paden met de namen Vossenbergpad, Jagersbeemdenpad en Ginhovenpad brengen je over over uitgestrekte velden terug in Zondereigen.

Het Merkske is een beekje aan de grens tussen de provincies Antwerpen en Noord-Brabant. Verschillende gedeeltes van het Merkske vormen de landsgrens. Doordat het beekje talrijke meanders maakt, kent de landsgrens er een grillig verloop. Omdat het Merkske net op de grens ligt, werd het nooit rechtgetrokken. Dit grensgebied was lange tijd een vergeten hoek, zo ontsnapte het aan ingrepen van de mens. De belangrijkste zijrivier is de Noordermark; deze ontspringt in natuurgebied Het Moer en mondt uit bij Ginhoven. Het Merkske is genoemd naar zijn hoofdrivier, Merkske betekent Kleine Mark. Aan de meanderende beek liggen vochtige beemden waar de dotterbloem en brede orchis te vinden zijn. Hoewel in het verleden populieren geplant zijn, is het oorspronkelijke vogelkers-essenbos nog aanwezig. De Vallei van het Merkske is een prachtig aaneengesloten gebied langs het kleine riviertje ‘het Merkske’.

Zondereigen is een dorpje gelegen in België in het noorden van de provincie Antwerpen. Het behoort tot de gemeente Baarle-Hertog dat buiten Zondereigen voornamelijk bestaat uit Belgische enclaves binnen Nederlands grondgebied. Zondereigen is een schoolvoorbeeld van een plattelandsdorp zoals je dat in de Kempen ziet.  Bestuurlijk wordt de grens gevormd door de Rijksgrens met Baarle-Nassau en de gemeentegrenzen met Hoogstraten, Merksplas, Turnhout en Ravels. Een deel van de grenzen is bepaald door de Noordermark, een rivier die uiteindelijk uitmondt in de Mark. De naam Zondereigen zou afkomstig zijn van ‘Uitgezonderde eigen grond’. Een andere verklaring is, is dat het land Zondereigen door de landheer was geschonken aan de Abdij van Tongerlo. Zondereigen zou dan afkomstig zijn van ‘Afgezonderde eigen grond’.

Het is een lieflijk paalkapelletje vlakbij Zondereigen op de weg naar De Moer. De omgeving werd aangelegd in het kader van het ruilverkavelingsproject en het wordt mooi onderhouden door bewoners uit het dorp.

De Vossenberg zou een motte zijn geweest: een kunstmatig opgeworpen heuvel uit de 11de of de 12de eeuw met daarop de houten woontoren van een plaatselijke heer. Aan de voet van dit opperhof was meestal ook een neerhof gekoppeld, waar zich het dagelijks leven en de economische activiteiten afspeelden. Zowel het opperhof als het neerhof waren omgeven door een gracht en afgebakend met een omheining van palen of staken. Plaatselijke toponiemen als Vossenberg bevestigende aanwezigheid evenals oud kaartmateriaal. Op bodemkaarten is in gebied van de Mark ook duidelijk een ophoging herkenbaar: de Vossenberg.

Het Moer was van oudsher een moeras en vormt het oorspronkelijke brongebied van de Noordermark. Nabij ligt het hoger gelegen Bergske, Hier kwam destijds een nederzetting tot stand. De bewoners haalden uit het Moer brandstof voor de open haard. De natte veenlagen werden met de riek gebaggerd en gedroogd In het Moer werden ook wilgen gekapt, gebruikt om zitjes te maken voor onder meer kerkstoelen, ook voor de kerk van Zondereigen. Het Moer is nu eigendom van het Vlaams Gewest en in beheer bij het Agentschap voor Natuur en Bos. Oude wegen zijn omgevormd tot wandelpaden en op een knuppelpad kun je het natte gebied bezichtigen.

Ginhoven is mogelijk het oudste gehucht in deze regio. De naam zou afkomstig zijn van Ginno, een een Germaanse Heer. Volgens de Legende van Gelmel kwam Gelmel hier aan om te plunderen. Later kwam hij hier terug met vrouwen en kinderen, voor het voortbestaan van Ginhoven en Zondereigen. Waarschijnlijker duidt de naam op ‘Gindse hoeven’. In 1440 wordt de Abdij van Tongerlo eigenaar van het afgezonderde domein. De hoeven in dit domein waren de verste hoeven die bij de abdij kwamen. Binnen het territorium van Ginhoven (ten noordwesten van het gehucht en ten zuiden van de Belgisch-Nederlands grens), is een van de acht Nederlandse enclaves van Baarle-Nassau. Het is de enige enclave in Belgisch grondgebied.

Strontbaan verwijst naar de tijd van de grootschalige ontginning van het gebied. Die werd mogelijk gemaakt door de aanvoer met de trein van stadsbeer uit enkele grote steden. Boeren brachten die mest met hun karren via deze weg naar de nieuwe akkers.