Ommetje Seldensate – Wandelen door dynamisch beekdal

Een van de mooiste ommetjes die je tussen Uden en Den Bosch kunt lopen. Het dynamisch beekdal geeft prachtige paadjes dicht langs het water van de Aa, rietkragen, watervogels, knotwilgen en natuurlijk kasteel Seldensate.

De Aa is een beek en stroomafwaarts een kleinere rivier in het oosten van de Nederlandse provincie Noord-Brabant. De gekanaliseerde beek ontspringt bij Nederweert in Limburg en komt bij de Citadel in het centrum van ‘s-Hertogenbosch samen met de Zuid-Willemsvaart en de Dommel. Aa en Dommel vormen daar de Dieze, die even ten noorden van ‘s-Hertogenbosch in de Maas uitmondt. De beek, waarvan de naam ‘water’ betekent, is in de jaren 30 van de 20e eeuw gekanaliseerd.

In 1623 gaven Helmond en Den Bosch gezamenlijk opdracht aan jhr. Marcus van Gerwen om de Aa tussen beide steden voor de scheepvaart te verbeteren. Vooral de afvoer van turf met platte schuiten naar Den Bosch was van belang. In het kader van de verbeteringswerken werd een houten sluis bij Aarle-Rixtel gebouwd, al bleek deze niet veel te helpen. In 1883 is deze sluis uiteindelijk verwijderd. De smalle, kronkelende lopen van de beken werden rechtgetrokken en de beken werden breder en dieper gemaakt. Soms bleef de oude, meanderende beek nog bestaan naast de genormaliseerde, hoofdafvoerende watergang. Maar meestal werden de meanders geëgaliseerd. De laatste decennia zijn oude meanders in het kader van natuurontwikkeling weer teruggebracht in het landschap.

Seldensate is een landgoed gelegen ten zuidwesten van het dorp Middelrode. Op het landgoed stond vroeger een hoeve, een poortgebouw met duiventoren, een bierbrouwerij en een speelhuis genaamd Seldensate. Momenteel bestaan alleen het poortgebouw met oprijlaan, de duiventoren en een gedeelte van de brouwerij nog. De hoeve bestaat niet meer en van het kasteeltje rest slechts een ruïne omgeven door een gracht. Het woord Seldensate is afkomstig van de oude term ‘seldene zathe’, hetgeen zich ongeveer laat vertalen als ‘bijzonder landgoed’ of ‘bijzondere buitenplaats’. Seldensate is waarschijnlijk ontstaan in de 14e eeuw. Aanzet was de oprichting van de Gewatse hoeve rond het jaar 1300, nabij een doorwaadbare plaats (gewad) in de rivier de Aa in Middelrode. Het speelhuis werd rond 1440 gebouwd als uitbreiding van de Gewatse Hoeve. In de loop der tijd groeide het speelhuis uit tot een omgracht kasteeltje, met daarbij een duifhuis, een kapel en een brouwerij. De geschiedenis van Seldensate houdt direct verband met de ontwikkeling van de nabijgelegen stad ‘s-Hertogenbosch. Het kasteeltje vormde een buitenverblijf voor rijke bewoners van de stad ‘s-Hertogenbosch die de stank van de stad in de zomermaanden ontvluchtten.

Tussen 2002 en 2017 heeft waterschap Aa en Maas samen met de gemeenten Sint-Michielsgestel en Bernheze en de Provincie Noord-Brabant het project Dynamisch Beekdal gerealiseerd. Samen hebben ze er voor gezorgd dat het water van de Aa en de natuur tussen Kasteel Heeswijk en ’s-Hertogenbosch nu volop de ruimte heeft. Waar eerder de Aa hier tussen kades stroomde is nu een afwisselend en Dynamisch Beekdal ontstaan. De Aa en de Leijgraaf in dit gebied waren decennialang ingebed tussen hoge kades. De kades zijn nu voor een groot gedeelte weggehaald. Het water kan hierdoor bij hevige regenval op een gecontroleerde manier meer ruimte innemen, waardoor risico’s op ongewenste overstromingen sterk zijn verlaagd.

De gekanaliseerde Aa van de jaren ’30 heeft nu weer zijn oorspronkelijke kronkelende loop. Hiervoor zijn oude meanders (beekbochten) bij Kasteel Heeswijk en Middelrode hersteld en zijn enkele nieuwe meanders aangelegd. De bochtige en langere Aa zorgt voor variatie in stroomsnelheid en heeft zowel flauwe als steile
oevers. Van groot belang voor natuurontwikkeling en een natuurlijkere waterafvoer.