Streekpad Noardlike Fryske Wâlden – Aldtsjerk-Burgum – Wandelen langs voorname buitenplaatsen

Door een afwisselend landschap met veel boomwallen loop je naar de plaatsen Gytsjerk, Oentsjerk en Aldtsjerk. Oentsjerk stond vroeger bekend als een voornaam dorp. Niet vreemd dat de rijke stadsbewoners er een buitenplaats lieten bouwen. Onderweg passeer je één van de Friese states, Stania State. En eindpunt Burgum ligt op de overgang van de Friese Wouden naar het veengebied van Fryslân. Hier ligt de ‘Poppestien’, een duizenden kilo’s zware zwerfkei uit Zweden. Het gebied rond deze plaats wordt gekenmerkt door het coulissenlandschap met houtwallen waar je nog echt stilte kunt ervaren.

Met stip op één, de Noardlike Fryske Walden, het mooiste landschap van Friesland wat mij betreft. Je raakt niet uitgekeken, overal doorkijkjes, kleinschalige percelen, koeien met paarden en schapen in de wei, mooie boerderijen en schattige plaatsjes. In een woord geweldig, een walhalla voor de wandelaar.

Stania State is een Friese state of stins in Oenkerk, een middeleeuwse, verdedigbare, bewoonbare toren. Een eerste slot dateert van het begin van de 16de eeuw en werd gebouwd in opdracht van Jeppe Stania. Het landgoed ging vervolgens over naar de families Van Heemstra, Van Haersma en De With. Na een brand die de residentie in 1813 volledig vernielde, werd in 1843 een nieuwe state gebouwd voor Theodorus Marius Theresius Looxma. De State deed in de twintigste eeuw vele jaren dienst als uithof van het Fries Museum, internaat van de landbouwpraktijkschool en jeugdherberg.

De plaatsnaam zou verwijzen naar de oprichter of eigenaar van de kerk, ene ‘Gye’. In 1439 werd de plaats vermeld als ‘Gheszerka’, in 1511 als Geekerck(e) en in 1580 als Ghietercke. Er hebben bijna honderd zuivelfabrieken in Friesland gestaan die vrijwel allemaal zijn gesloten en nieuwe functies kregen. Gytsjerk heeft een van de gaafst bewaarde complexen, ten zuiden van het dorp. De fabriek is in 1896 gesticht en in 1921 verbouwd en uitgebreid. Bij de fabriek staan niet alleen een directeurswoning in neorenaissancestijl, maar ook een reeks arbeiderswoningen en een watertoren. De Rinia van Nautaweg is de weg die van de fabriek naar de dorpskern voert. Daaraan staan verspreid enkele boerderijen en een buiten uit omstreeks 1950 op de plek van het oude Poelzicht. Verder een flink aantal notabele woningen, dwarsgeplaatste woningen voor notabelen en renteniers met een versierde middenpartij.

De eigenlijke Bouwepet is een restant van een oorspronkelijk veenstroompje. De belangrijkste functie van dit nog jonge natuurgebied is nu de ecologische verbinding tussen de Grutte Wielen en het Ottema-Wiersmareservaat in It Bûtenfjild. Het geologisch monument in de vorm van Noorwegen, Zweden en Finland aan het begin is een blijvend aandenken aan de ontwikkeling van het natuurplan Bouwepet als onderdeel van de Ruilverkaveling Tytsjerkeradiel. Tijdens de werkzaamheden werden talloze stenen gevonden, overblijfselen van de ijstijd. Ze zijn zo’n 150.000 jaar geleden door de landijsgletsjer vanuit Scandinavië en Finland naar onze streken opgestuwd. Bij de noordelijke ingang tot de wandelroute is van deze zwerfstenen een geologisch monument opgericht.

Quatrebras is een buurtschap in de gemeente Tietjerksteradeel. Quatrebras, vier armen, is het Franse woord voor kruispunt. In Tietjerksteradeel is het de kruising van de wegen N355 en de N356. Sinds de aanleg van de Centrale As heeft de N356 zijn status als provinciale weg verloren. Wat nu rest is bekendheid om zijn discotheek Club Quatrebras.

Feanwaldsterwal is een charmant dorpje waar een oude vaarverbinding doorheen loopt. Vroeger stond aan De Wal de herberg ‘Lands Welvaren Halfweg’, zo genoemd omdat de pleisterplaats precies halverwege Dokkum-Leeuwarden lag. Dat was in de tijd dat het dorp drie bakkers, drie herbergen en een slagerij had. Nu is het café ‘It Duke Luk’. Het dorp is ontstaan als een veenkolonie van Giethoorns doopsgezinden. Na 1750 kwamen inwoners uit de kop van Overijssel naar Friesland vanwege hun ervaring met de vervening.

De Poppestien is een duizenden kilo’s zware keisteen die afkomstig is uit Zweden. Zo’n 120.000 jaar geleden wat half Nederland bedekt onder het landijs. In die periode is deze zwerfkei een duizendjarige reis gemaakt om hier te komen. Na het smelten van het ijs is deze granietklomp blijven liggen en heeft later belangrijke diensten aan het dorp Burgum bewezen: “As de leaden hoanne kraait, tilt er efkes op, en ús Burgumer memke krijt dan har lytse pop”. Als de loden haan kraait, tilt de steen even op en krijgt een Burgumer moeder haar baby. Vandaar ook de naam Poppestien ofwel Babysteen.

Burgum staat bekend als woud- en waterdorp en ligt op de overgang van de Friese Wouden naar het veengebied van Midden-Friesland. De omgeving van Bergum wordt gekenmerkt door een coulisselandschap met houtwallen. et plaatsje  staat bekend om haar schapen die het gras in de wijken kort houden. Hierdoor krijgt Bergum veel positieve reacties van onder andere ‘Wakker Dier’.