De bijzonder mooie wandeling Trage Tocht Duursche Waarden ligt aan de IJssel waar deze rivier een ruimte bocht maakt. In de uiterwaarden die aan deze bocht liggen, mag de natuur haar gang gaan. Je kunt er nog lekker struinen, het pad is vaak onduidelijk maar dat maakt het des te leuker. Eeuwenlang werd er klei gewonnen voor de voormalige steenfabriek Fortmond. De ontstane geulen, oeverwallen en stukken bos die zijn achtergebleven, bieden een wandelwalhalla. En ook de natuur heeft hier zo zijn voordeel mee gedaan. De bever heeft zich er gevestigd en zwarte ooievaar en zeearend worden er met enige regelmaat gezien.

Door de aanwezigheid van bospartijen en de hoogteverschillen met daartussen water heeft het gebied een bepaalde beslotenheid. Door het trekpontje krijg je nog meer het idee op een plek te wandelen waar je anders niet kunt komen. Dit wordt nog meer versterkt door de brede waterpartij van de IJssel, tot zover en niet verder. Water- en weidevogels hebben hier beschutting en soms zie je ze pas op het laatste moment. En vooral op het gedeelte langs de IJssel mag je struinen. Struiken staan kriskras verspreid over de oevers. Aan de overkant het plaatsje Veessen waar je met het Kozakkenveer kunt komen. Het is wandelen in natuur die pas enkele decennia is ontwikkeld maar het voelt alsof je hier in een honderd jaar oud landschap wandelt.

Je loopt dicht tegen de waterkant van de IJssel. De her en der verspreid staande meidoorn bloeit volop. In vroeger dagen was de meidoorn een van de struiken die gebruikt werden om weiden en graslanden te omheinen. De prachtige witte bloemen geven nu een witte gloed over de uiterwaarden. Je nadert langzaam het Kozakkenveer die een veerdienst met Veessen aan de andere kant van de IJssel heeft. Het is vernoemd naar een schipburg, de Kozakkenbrug, die in 1813 werd gebouwd door de Kozakken die het Franse leger in 1813 bij hun terugtocht uit Europa naar Frankrijk achtervolgden. De bocht in de IJssel waar de Duursche Waarden nu aan liggen, werd vroeger ‘Het rak van ongemak’ genoemd. De wind was vaak ongunstig voor de zeilschepen en daardoor kregen de schepen hulp van schippers met touw en paard. Hoe een onbeduidend plaatsje kon uitgroeien tot een welvarend dorp. Het kreeg een eigen tolhuis en overslaghaven. Als je hier even een bakje koffie wil drinken, is het Kozakkenveer de uitkomst. Het vaart van 1 april tot 30 september.

Sinds kort heb ik een abonnement op vrij reizen met de NS in het weekend. Het is uitermate relaxed om met een bakje koffie en een boek richting beginpunt van een wandeling te gaan. Vandaag viel de keus op Wijhe met een rondje langs de IJssel, naar het Infocentrum IJssel Den Nul en terug over landelijk gebied. Al snel merkte ik dat de Groene Wissel veel over asfalt ging. Ter plekke in het veld heb ik de gpx van Trage Tocht Duursche Waarden gedownload. Zo kon een aanloop vanaf station Wijhe perfect gecombineerd worden met deze bijzondere Trage Tocht door een erg mooi natuurgebied.

Bedenker van de route Rob Wolfs: ‘We maken een prachtige wandeling in de uiterwaarden van de IJssel bij Den Nul, met dank aan Max Schurink voor de routesuggesties. Een heuse jubileumtocht, deze 300e Trage Tocht! De Duursche Waarden waren de eerste uiterwaard in Nederland waar geprobeerd werd om het oorspronkelijke rivierenlandschap met ooibossen en moerassen terug te brengen. De resultaten liegen er niet om. Vanuit het Infocentrum met horeca en diverse exposities lopen we over een fraaie drijfbrug de ruige graslanden in. Over een spannend kronkelpaadje door het zachthoutooibos Korea komen we bij een vogelobservatiehut met uitzicht over de Scherpenzeelsehank. Met een trekpontje zetten we ons zelf over. Bij de IJssel vervolgt de route twee kilometer lang langs de rivier. Grote kans dat we hier Schotse Hooglanders of pony´s zien grazen. We passeren de oude steenfabriek van Fortmond met z´n niet te missen schoorsteenpijp en we kunnen hier in de zomer met het Kozakkenveer de IJssel overvaren naar Veessen om daar van het uitzicht te genieten. We vervolgen onze tocht langs de huizen van Fortmond naar het droog hardhout ooibos Achterweerd. Een bijzonder bos aan de rand van de rivier met fraaie beukenlanen. Even over de onvermijdelijke asfaltweg, maar op het laatste stuk lopen we weer door mooie graslanden terug naar het Infocentrum.’

Het Infocentrum IJssel Den Nul is natuurlijk gelegen langs de IJssel aan de rand van het natuurontwikkelingsgebied de Duursche Waarden. Je vindt er een boomgaard, waterspeelplaats en drijfbrug. Er is een vaste expositie over de waterhuishouding, de cultuurgeschiedenis en flora en fauna langs de IJssel. Ze hebben de slogan ‘In het Infocentrum IJssel Den Nul stroomt info over natuur, water en cultuurhistorie bijeen.’ Het is verder een prima plek voor een tussenstop om te eten en te drinken.

De Duursche Waarden is een 120 hectare groot natuurgebied van Staatsbosbeheer in de gemeente Olst-Wijhe vlak bij de buurtschap Fortmond. Ze bestaan uit geulen, oeverwallen en stukken bos in de uiterwaarden van de IJssel. Het gebied is vernoemd naar het nabijgelegen gehucht Duur. Er werd eeuwenlang rivierklei gewonnen voor de baksteenproductie die er op vrij grootschalige wijze plaatsvond. In het kader van Plan Ooievaar werd op een aantal plaatsen de mogelijkheid onderzocht om het oorspronkelijke rivierenlandschap te reconstrueren. Er werden vier plaatsen voor herstelwerkzaamheden aangewezen, waaronder de Duursche Waarden, dat in 1989 werd bestempeld tot natuurontwikkelingsproject. Een dode rivierarm werd verdiept en kreeg weer een aansluiting op de IJssel. De zomerkade werd over een lengte van 100 meter afgegraven waardoor de rivier vaker maar geleidelijker het gebied in- en uitstroomt en zo meer invloed op flora en fauna kan laten gelden. Daardoor ontwikkelde zich een natuurlijker rivier-ecosysteem met meer dynamiek.

De voormalige steenfabriek ligt aan de rivier de IJssel vlak bij het Overijsselse gehucht Fortmond. Het gehucht ontstond door de bouw van woningen voor de arbeiders. Ook de benaming baksteenfabriek De Duursche Waarden wordt wel gebruikt, verwijzend naar de ligging van dit het rijksmonument in uiterwaard de Duursche Waarden. De schoorsteen is vanuit de verre omtrek een goed herkenbaar oriëntatiepunt. In 1828 werd er een steenfabriek gevestigd op de plaats waar al veel langer bakstenen van rivierklei uit de uiterwaard werden in veldovens werden geproduceerd. Steenfabriek Fortmond werd opgericht in 1889. De nog aanwezige ringovens en schoorsteen zijn opgetrokken in 1919 en 1920. In 1976 werd de fabriek gesloten bij een saneringsronde die het verminderen van overcapaciteit in de bedrijfssector ten doel had.

Een ooibos is een op natuurlijke wijze ontstaan bos langs rivieren. Ooi is een oud woord voor nat terrein nabij een rivier. De aanwezigheid van dit biotoop is een belangrijke voorwaarde voor een natuurlijk riviersysteem. Waar rivieren bedijkt zijn en uiterwaarden het beeld bepalen zijn de bossen in de afgelopen eeuwen vrijwel overal omgevormd tot weidegrond en hooilanden. Ooibossen bestaan voor het grootste deel uit zwarte populieren en schietwilgen. Deze bomen kiemen op kale natte klei of zandplaten. Door de snelle groei van schietwilgen kunne ze soms wel twee meter per jaar groeien. Zo kan in een aantal decennia een groot ooibos worden gevormd.

De Duursche Waarden liggen aan de IJssel Olst en Wijhe en wat verder tussen de steden Zwolle en Deventer. De IJssel wordt vaak de mooiste rivier van Nederland genoemd. De rivier ligt in een groot dal tussen de Veluwe en de Sallandse Heuvelrug en is ongeveer 125 kilometer lang. Door de combinatie van stromend water, de uiterwaarden, de natuurgebieden, de drukte van schepenen pleziervaart is de IJssel geliefd en een toeristische trekpleister. De IJssel is altijd van grote betekenis geweest voor Wijhe en omgeving. De rivier zorgde voor handel en vervoer, vruchtbare akkers en vis.