Trage Tocht Gemonde – Wandelen naar Mariakapelletje ‘t Creyspot door authentiek Brabants landschap

De wandeling blinkt uit in verrassende onverharde paden. Langs slootjes, knotwilgen, hoge populieren en graslanden zijn de onverharde paden van hoge schoonheid. Dit gecombineerd met de buurtschappen rond Gemonde en kronkelende onverharde wegen maken deze wandeling tot een hele mooie in de Meijerij. De route is gecontroleerd omdat de wandeling is opgenomen in de nieuw te verschijnen Wandelgids Wandelen in de Meierij. Het is wat mij betreft de mooiste wandeling die in de gids komt, een authentiek Brabants landschap wat je nog maar zelden ziet.

Routemaker en bedenker van de wandeling Rob Wolfs: ‘We wandelen een prachtig rondje in de Brabantse Meijerij ten zuiden van ‘s-Hertogenbosch. Het mooie cultuurlandschap is een bonte aaneenschakeling van langgevelboerderijen, populierenlanen en rijtjes knotwilgen. Boerenland zoals we het graag zien. Dankzij de inspanningen van de Brabantse Milieufederatie en plaatselijk betrokkenen zijn hier doodlopende zandpaden weer kortgesloten. Grondeigenaren hebben op hun akker- en weideranden oude paden aaneengeregen. Veel van deze paadjes staan nog niet eens op de topografische kaart! Met de totstandkoming van de ommetjes zijn ook allerlei poelen en struwelen aangelegd. Je doorkruist een aantal jonge bosjes tussen de weilanden. De eerste kilometers wandel je door Besselaar en Vossenholen. De dikste knotwilg op Vossenholen heeft een omtrek van 5,2 meter. Via buurtschap Oetelaar en onderlangs het Spierkesbos kom je bij ‘t Creijspot, een klein heideveldje met een poel. Een heerlijke plek om even rust te houden. Bij ‘t Creijspot zie je een veldkruis met kleurige lintjes in de boom. Volgens mondelinge overlevering zou hier een heilige eik hebben gestaan. De lintjes getuigen van plaatselijk volksgeloof: de plek biedt genezing tegen koortsen en andere kwalen. Ook in de daarop volgende buurtschappen Hezelaar en Genenberg blijft de route verrassen. Stukjes verharde weg worden aangenaam onderbroken door zandpaadjes, karrensporen en slootkanten. Heerlijk wandelen; uit de koker van Wolfs Wandelplan!’

De Brabantse Milieufederatie (BMF) is een federatie van circa 100 natuurbeschermings- en milieuorganisaties in Noord-Brabant. De Brabantse Milieufederatie komt op voor een schoon milieu, een vitale en rijke natuur, een gevarieerd landschap en een duurzame economie. Een speciale groep houdt zich bezig met onverharde wegen in de provincie. BMF: ‘Veelal hebben de paden een eigen identiteit en daarmee zeggen ze iets over de geschiedenis (kerkenpad, bedevaartroute, smokkelpad, oude verbindingsroutes die door legers gebruikt werden, ontginningsassen, eeuwenoude transportroutes, enz.). En er is vaak een relatie met de vroegere hydrologie van de gebieden.’

Ommetje Vossenholen is een korte rondwandeling door het agrarische gebied Besselaar en Vossenholen bij Gemonde en één van de Ommetjes die de Brabantse Milieufederatie samen met een aantal andere organisaties heeft ontwikkeld. Het waardevolle cultuurlandschap van de Meierij wordt hiermee voor wandelaars toegankelijker. Een netwerk van zandpaden maakt het mogelijk om zo vanuit de bebouwde kom het aangrenzende boerenland in te wandelen.

Gemonde, Gimde in het Brabants, is een kerkdorp van de gemeente Sint-Michielsgestel waar het sinds 1 januari 1996 deel van uitmaakt. De naam Gemonde komt voor in een register van de Abdij van Echternach uit 698/699. Daar werd de plaatsnaam geschreven als Datmunda, te lezen als Gaimunda. Evenals bij Duitse plaatsnamen als Gmünd en Dubbelmonde in de Biesbosch zou dit betrekking hebben op de ligging op een landschappelijke hoogte (verwant aan het Latijnse mons of montis) langs de Dommel. Gemonde is omringd door kleinschalig landbouwgebied

Op oude kaarten staat Besselaar geschreven als ‘Berzenlaar’, wat zoveel betekent als ‘(open plek in het) bos waar wild naartoe gedreven wordt.’ Daar kon het makkelijker worden geschoten en vervolgens worden vervoerd.  ‘Laar‘ voor open ruimte en ‘berzen‘ voor opdrijven van het wild. Met andere woorden, op Berzenlaar lagen de jagers vol spanning te wachten op het opgedreven wild. Tegenwoordig is Besselaar en Vossenholen vooral erg rustig en landelijk gebied waar ree, vos en das voorkomt.

Vossenholen is een landgoed van 22 ha dat in bezit is van de Marggraff Stichting. Het is gelegen ten zuidoosten van Gemonde en het is sinds 2005 opengesteld voor het publiek. Het gebied bestaat voornamelijk uit weilanden, afgewisseld met populierenbosjes. Op Vossenholen staan rijen prachtige oude knotwilgen, die markant in het landschap staan.

De Beekse Waterloop is een zijriviertje van de Belgisch-Nederlandse beek Dommel, van 20 km lengte. Het riviertje ontstaat op de Jekschotse Heide, tegenwoordig een landbouwontginning, ten noorden van het Vresselse Bos bij Nijnsel. Het beekje vervolgt zijn weg in noordwestelijke richting langs de buurtschap Koevering en bereikt even verderop het natuurgebied De Geelders waar de waterloop een iets minder strakgetrokken traject gaat volgen en de grens vormt tussen de gemeenten Schijndel en Sint-Oedenrode. Dan stroomt de Beekse Waterloop ten noorden van de plaats Gemonde om ten noorden hiervan bij de Genenberg, gemeente Sint-Michielsgestel, in de Dommel uit te monden.

In de tijd van de Germanen waren er veel heilige eiken. Het waren bomen die vereerd werden als doorgeefluiken naar de Goden. Ze werden op straffe des doods beschermd. Stichting Brabantse Bronnen doet onderzoek naar verhalen uit de overlevering over onder meer heilige eiken. Om de oude plaatsen waar die verhalen zich afspelen zichtbaar te maken worden er elementen terug in het landschap van de Meierij geplaatst zoals bij de plek tussen Gemonde en Schijndel. Hier werd een kapelletje met zitbankje geplaatst op de plek van de heilige eik. Er bestaan verschillende overleveringen over de cultus en locatie van deze heilige plaats. In 1524 wordt een ‘Heijlige Cruijs’ genoemd, in 1718 spreekt men over het ‘Heijlige Huijsken’ en de classis van Kempen- en Peelland spreekt van een heilig hoopje (=heuvel) waar gelovigen op hun knieën omheen kropen. In de volksoverlevering is ook ’t Creijspot een aantal keren aangeduid als de plaats van het cultusobject.

Het achtervoegsel –laar wordt vaak verklaard als een open plek in het bos. Heze of hees betekent hakhout, struikgewas of heester. In 1840 omvat buurtschap Hezelaar 46 huizen met 240 inwoners, tegenwoordig ongeveer 65 huizen met ca. 165 inwoners. Hezelaar bestaat uit een aantal langgevelboerderijen en woonhuizen op een bochtige weg langs een zandrug op het Hezelaarse akkercomplex bij Liempde.