Trage Tocht Overloon – Wandelen door de Overloonse Duinen (Conceptroute)

Overloon is plaats waar tijdens de Tweede Wereldoorlog heftig is gevochten en die volledig is verwoest. De wandeling start in deze plaats en duikt al snel de bossen. Het natuurgebied ligt op een voormalige stuifzandrug ten zuiden van het dorp Overloon. Afwisselend over heide, door bos en stuifzand loop je door de Overloonse Duinen. Verderop wandel je op de rand van het natuurgebied en kijk je over het Loobeekdal en in de verte buurtschap Smakt. Op de grens van Noord-Brabant en Limburg gaat de route verder naar de bossen Het Helder. Langs de bosrand loop je weer terug naar Overloon dat vooral bekend is van het Oorlogsmuseum.

Ik wandel vandaag over een route die in de ontwerpfase zit voor een Trage Tocht Overloon. Het is anders wandelen, geconcentreerder en kijken naar mogelijke varianten die aantrekkelijker zijn. Met daarbij rekening houdend met de kriteria van Rob Wolfs en Rutger Burgers, veel onverhard, schoonheid en zo mogelijk variatie in landschappen. Met deze informatie loop ik vanaf Overloon naar de Overloonse Duinen. Van tevoren heb ik op oude kaarten gekeken waar mogelijk mooie paden of wegen liggen. De ontwerproute van Rob loopt een aantal kilometer verder door afwisselend bos, heide en zand. Mountainbikeroutes zijn spelbreker en een variant moet gekozen worden, even verderop weer. De route gaat iets later aan de rand van de bossen met uitzicht over het dal van de Loobeek en het Afleidingskanaal. Het zou mooi zijn om dit in de route te betrekken maar uitgebreid zoeken leverden helaas geen variant op. Het tweede gedeelte door de bossen van ‘t Helder zijn duidelijk minder mooi. Een overwoekerd bospad met als gevolg een gedeelte over een drukke weg en later een niet zo interessante verharde toegangsweg naar Overloon maken de route niet fraai in dit gedeelte. In Overloon zijn nog wel mooi gedeeltes over kleine heidepartijen maar even later is het Landalpark Vers de spelbreker waardoor de route naar het beginpunt bij het Oorlogsmuseum ook aangepast moet worden.

Het werd een leuk rondje om Overloon, maar niet leuk genoeg. Zo zie je maar, een wandelroute ontwerpen vanaf de tekentafel kan niet. Er is altijd veldwerk nodig, om de route te bekijken, te proeven en te waarderen. Bovendien kunnen er altijd barricades in het veld zijn, die op kaarten niet te zien zijn. Het was een zonnige middag wandelen en proeven aan routes ontwerpen en het is duidelijk dat deze route verder uitgewerkt moet worden. Misschien in de richting van de Loobeek en de Ballonzuilbossen, de toekomst zal het uitwijzen. Het leven van een routemaker gaat niet altijd over rozen, tegelijkertijd krijg je nog meer waardering voor die andere honderden Trage Tochten van ongekende kwaliteit.

Aan de rand van de Peel op de grens van Noord-Brabant en Limburg ligt de plaats Overloon. Het dorp Overloon lag lange tijd afgezonderd van de verdere bewoonde wereld midden in de heidevelden, ver van Venray, Vierlingsbeek, Sambeek, Oploo en Sint Anthonis. Alleen via zeer primitieve verbindingen had men onderling contact. Rond 1900 woonden er ongeveer 600 mensen, verspreid over 110 huizen. Vroeger heette Overloon gewoon ‘Loon’. Loon of Lo(o) betekent bos met laag geboomte, met daarin een open weidegebied en een moerasbos. Het element ‘over’ is pas veel later aan de naam toegevoegd, ter onderscheid van het Loon vlak bij Ravenstein, Neerloon. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1944 werd Overloon bijna helemaal verwoest bij de Slag om Overloon. Het in 1946 geopende Oorlogsmuseum, de Onderduikerskapel uit 1954 en het Overloon War Cemetery, een Brits oorlogskerkhof, herinneren hier nog aan.

‘Ik loop door het anders met toeristen overladen plaatsje Overloon en alles ademt hier oorlog en geschiedenis. Een kraampje met militaria, een bord met verhuur van legertenten, een raket op een kiosk en borden van de wandelroute Sporen van de Oorlog. De parkeerplaats is nu verlaten, de letters van de bordjes van een winkeltje met ‘hobby’, ‘boeken’ en ‘sieraden’ worden wit geschilderd. En een kioskeigenaar zet een kooi met twee papagaaien buiten zodat ze even frisse lucht hebben. De slogan van het museum blijft hangen: ‘Oorlog hoort in een museum’. De dubbele betekenis is goed gekozen, ik wandel de bossen in waar in de oorlog gigantisch is gestreden.

Op het Overloon War Cemetery liggen 274 geïdentificeerde oorlogsslachtoffers begraven waaronder 1 Nederlander. Zijn graf is ingericht door de Oorlogsgravenstichting. De anderen slachtoffers zijn militairen van het Britse gemenebest die tijdens de bevrijding van Zuid-Nederland gesneuveld zijn in de omgeving van Overloon. De Slag om Overloon, een tien dagen durende tankslag, vond toen plaats. Het ereveld is aangelegd en wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission.

De Overloonsche Duinen is de verzamelnaam van een aantal bossen en natuurgebieden nabij de plaats Overloon. Tot het begin van de 20e eeuw bestond het gebied rond Overloon uit zogenaamde woeste gronden. Kort daarna werden hier de eerste bomen geplant voor de productie van hout. Het belangrijkste onderdeel ervan ligt op een voormalige stuifzandrug ten zuiden van het dorp Overloon. Dit wordt aangeduid met Klokkenberg en Helderse Bossen, of Het Helder. Hier zijn, naast naaldbossen, ook enkele heiderestanten te vinden en ook zijn er twee jeneverbesstruwelen. Het Oorlogsmuseum Overloon ligt eveneens in dit gebied.

Het Afleidingskanaal is een kanaal dat het Defensiekanaal verbindt met de Maas. Deze waterloop is grotendeels door de mens gegraven, maar sommige delen van het traject vormen de beddingen van een vroegere beek. Ten noorden van Venray bij Overloon wordt de Loobeek opgenomen in het kanaal.

‘Ik kijk uit over het mooie beekdal en wandel langs de bosrand. Lagere gedeeltes staan vol met water en nog verder weg zie je de kerktoren van Venray. Het is een prachtig natuurgebied dat nog vrij jong is. Natuurherstel heeft een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Even later voor me een groot weiland dat compleet oranje is gekleurd. Duidelijk een veld dat is bespoten met roundup van de Firma Monsanto. Natuurlijk, de agrariërs hebben het moeilijk door druk van de politiek, steeds veranderende regelgeving en stikstofnormen. Maar je hebt toch wel heel weinig tijds- en milieubesef als je zo een weiland compleet dood maakt door het zo te bespuiten.’

Het Oorlogsmuseum Overloon is een Nederlands historisch en educatief museum in Overloon, dat zich vooral richt op de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Vanaf 2006 trad het museum naar buiten onder de naam Liberty Park, maar in 2013 keerde het terug naar de oude naam Oorlogsmuseum Overloon. Het museum schenkt vanaf dat moment ook meer aandacht aan regionale geschiedenis. Het museum is in Nederland het grootste in zijn soort en bestaat uit een bosachtig park waarin twee voormalige musea, het Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum en het Marshallmuseum, gehuisvest zijn. Het museum werd in 1946 opgericht op basis van de resten van de Slag om Overloon, zoals tanks en kanonnen. Na de Slag om Overloon bleef op het slagveld een enorme hoeveelheid oorlogsmateriaal, waaronder tanks en andere voertuigen achter. Overloner Harry van Daal was zo geschokt door de gebeurtenissen dat hij voorstelde het slagveld intact te houden en er een museum van te maken. Op 25 mei 1946 werd het Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum geopend door de Britse generaal Whistler, de bevelhebber over de 11e Britse Pantserdivisie en de 3e Britse Infanteriedivisie die Overloon hadden veroverd.

Bij de Slag om Overloon vochten Amerikaanse en Britse troepen in oktober 1944 een verbeten strijd met de Duitsers. Het werd de grootste tankslag van ons land. Hun doel was om op te rukken naar de Maas en zo Duitsland binnen te trekken. Er volgde een zinloze uitputtingsslag waarbij veel burgerslachtoffers vielen. Het dorp werd vrijwel geheel verwoest in deze strijd. Als de militairen de Loobeek bereiken maken de duizenden landmijnen talloze slachtoffers, zelfs zoveel dat de beek later ‘bloedbeek’ wordt genoemd.

In het dorp Overloon is een route uitgezet met vijftien borden. Het geeft op vijftien verschillende locaties in het dorp een beeld van wat er zich in het dorp heeft afgespeeld. De route heet ‘Sporen van de oorlog’ en is mogelijk gemaakt door het Oorlogsmuseum Overloon.

Bij het beekdal van de Loobeek en het Afleidingskanaal bevindt zich een van de oudste landsgrenzen in het huidige Nederland. Hier liep in 1200 al de grens tussen Het Land van Kessel en Het Land van Cuijk. Deze grenslijn heeft gedurende achthonderd jaar machtshebbers aan beide kant van de grenzen overleefd. De historisch grens is door middel van twaalf herstelde grenspalen gemarkeerd en hebben allemaal een kenmerkende naam. Het plan voor de reconstructie van de historische grenspalen is een initiatief van de Werkgroep Grenspalen tussen het Land van Kessel en het Land van Cuijk. Hier kom je vlakbij grenspaal Spurkt die 100 meter verder in het weiland ligt. De paal is genoemd naar de toenmalige streek de Spurkt. In de tijd dat de paal geplaatst is en zijn naam kreeg, bestond de streek uit uitgestrekte heidevelden die zich tot de rand van Venray uitstrekte. Een groot gedeelte is in de jaren ’30 omgezet naar landbouwgrond en wordt nu weer teruggegeven aan de natuur.