Trage Tocht Spoordonk – Wandelen door het stroomgebied van de Beerze

Het is een betoverend mooi beekdal, verrassend na elke bocht, en met kronkelende spannende paadjes langs de beek. Op sommige plekken is het beekdal zo groot dat je denkt waar is de Beerze. Wilgen in het natte gebied, witte runderen en uitgebloeide heide. Richting Kampina en Winkelsven wordt het landschap nog gevarieerder met op een klein gebied weilanden, onverharde wegen en kleine bospartijen en struwelen. Het is een relatief korte wandeling op een klein gebied maar mooi op elke meter.

Spoordonk, in Brabants dialect ‘Sporring’ genoemd is een kerkdorp dat deel uitmaakt van de gemeente Oirschot in de Kempen. Een donk is een hoogte in een moerassig gebied, en het woord ‘spoor’ komt waarschijnlijk van sporkenhout, een struik. Spoordonk ontstond bij Kasteel Ten Bergh, dat aan de Beerze gelegen was. Hier zetelden onder meer leden van de familie van Merode, die Heer van Oirschot waren. In de 18e eeuw werd dit kasteel gesloopt, maar de slotpoort en het koetshuis zijn nog aanwezig. Op de plaats van het kasteel ligt nu een boerderij. De karakteristieke Sint-Bernadettekerk vormt het middelpunt van het dorp. Deze parochiekerk werd op 28 september 1936 ingewijd, nadat in augustus 1935 was begonnen met de bouw. De kerk werd ontworpen door architect A.J.M. Rats. De bewoners van Spoordonk wilden al een eigen parochie stichten op het eind van de 19e eeuw, maar pas in 1934 kregen ze hiervoor toestemming van de bisschop.

De naam Beerze werd al in 1545 gebruikt door keizer Karel V. De herkomst van de naam is onzeker. Het kan verwijzen naar beer, dat in het Middelnederlands ‘modder’ beteken, het kan ook zijn afgeleid van ‘berne’ (bron) of ‘barne’ (branden). ‘Barne’ verwijst dan naar de aanwezigheid van veen (turf), dat vroeger dienstdeed als brandstof voor de kachel. Het veen werd gevormd in de laaggelegen gebieden rond de beek. De (Grote) Beerze is ruim opgevat een beek die als ‘Aa’ of ‘Goorloo’p in het Riebos bij Lommel ontspringt, meerdere zijbeken in zich opneemt en zich uiteindelijk nabij Boxtel splitst in een oostelijke tak die uitmondt in de Dommel en een westelijke tak die uitmondt in de Esschestroom, die bij Halder ook in de Dommel uitkomt. In de 20ste eeuw is de Beerze voor het grootste deel gekanaliseerd om het water sneller af te kunnen voeren uit de landbouwgebieden. Daardoor is ook waardevolle natuur verloren gegaan. De laatste jaren zijn er echter verschillende projecten in gang gezet om de oude situatie waar mogelijk te herstellen.

De Spoordonkse Watermolen is een onderslagmolen op de Beerze te Spoordonk. De molen is in gebruik als horecagelegenheid en korenmolen die te bezichtigen is. De molen werd reeds in 1320 genoemd, maar ze bestond vermoedelijk al langer. Ze behoorde bij het voormalige Kasteel Ten Bergh, dat 100 meter zuidelijker lag. Tussen 1649 en 1772 kwam de molen geleidelijk aan los van de kasteelheren te staan. Op de molen bevindt zich een reclame voor het verdwenen merk Wyers Oude Jenever. De huidige molenaar wil in de toekomst ook weer streekeigen jenever stoken. Het is de meest westelijke watermolen van Nederland en de enige nog bestaande watermolen op de Beerze. Het waterrad van de voormalige oliemolen wordt gebruikt voor elektriciteit opwekking en heeft een capaciteit van 2 kilowatt.

De naam Kampina is afgeleid van het Romeinse ‘Campina’, een andere naam voor Kempen, dat ‘woeste grond’ betekent. De Kampina beslaat 1535 hectare ten zuidoosten van Oisterwijk en ten zuidwesten van Boxtel. Centraal in het gebied ligt de Kampinase Heide, met daarin onder meer het Belversven, de Huisvennen en de Zandbergsvennen. Het is een van de weinige plekken in Noord-Brabant waar geen bebouwing waarneembaar is. Het noordelijk deel van de Kampina is vrij droog en hier bloeit in augustus de heide. In de winter treedt het water van de zuidoostelijk gelegen Beerze buiten haar oevers. De eerste natuurbeschermer van de Kampina was Pieter Gerbrand van Tienhoven (1875-1953). Hij zorgde ervoor dat het gebied in 1917 werd overgedragen aan Natuurmonumenten. Daarmee was de heide gered, want het plan was om daar een productiebos van te maken. Van Tienhoven werd later voorzitter van Natuurmonumenten.

Het Winkelsven heeft zijn naam te danken aan de vorm van een winkelhaak. Op topografische kaarten zie je deze vorm. De vorm van het ven lijkt sinds het opschonen niet meer op een Winkelhaak. In de Kampina is een tijd geleden een grote schoonmaakactie gehouden. Sindsdien zijn al veel zeldzame en bedreigde planten teruggekeerd. Veel vennen in dit natuurgebied zijn de vorige eeuw ernstig bedreigd door verzuring, vermesting en verdroging. Natuurmonumenten vond tijdens een jaarlijkse inventarisatie in het ondiepe water van het Winkelsven een zeldzame plantje. Het gaat om een nog niet eerder ontdekte soort kranswier, die ook in de rest van Europa nauwelijks voorkomt.

De charolais is een runderras dat van oorsprong uit de regio Charolais komt in Frankrijk. Het rund uit de streek van Charolles werd in de negentiende eeuw gekruist met witte shorthorns. Een eerste stamboek werd opgericht in 1864 in Nevers. Na de Tweede Wereldoorlog geraakte dit ras ook internationaal verspreid. De charolais is wit tot cremekleurig en heeft een korte, brede kop. De schofthoogte gaat van 135 tot 155 cm. De stieren kunnen tot 1400 kg wegen. Het is een van de betere vleestypes bij runderrassen.