Wandelroute door de Geffense Historie – Door het dorp van The margarine king

Een wandeling door een dorp dat ik alleen ken van mijn zus. Haar man was actief bij de Heemkundewerkgroep ‘Vladerack’ en Ruud Verhagen van deze werkgroep heeft een mooie folder uitgebracht met een wandeling langs historisch belangrijke plekken in het dorp Geffen. Er lijkt in Geffen niet veel veranderd, hoe anders blijkt het wanneer je deze wandeling loopt langs een voormalige stoombierbrouwerij, over oude zandpaadjes, de kloosterkapel, het herinneringsmuurtje van Simon van den Bergh, grondlegger van Unilever en The margarine king genoemd, en een oud dijkje die het dorp tegen overstroming beschermde.

Geffen is ontstaan op een plek waar de hogere droge zandgronden overgaan in lager gelegen en dus nattere bodem. De naam Geffen werd in vroegere geschriften gespeld als ‘Ghiffen’ of ‘Gheneffen’. Gheneffen is waarschijnlijk afgeleid van ‘gen’ + ‘effa’, dat ‘aan de waterkant’ betekent, hetgeen de ligging van het dorp verklaart. Archeologische vondsten hebben bewezen dat het gebied rond Geffen al sinds de late steentijd (2000 v. Chr.) werd bewoond. De oorspronkelijk bewoning was in de buurt van de huidige kerk. Later werd er steeds meer gebouwd aan de toegangswegen, waardoor het dorp meer een lintbebouwing kreeg. Dit is nu nog steeds merkbaar. Pas sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw werd deze bebouwing aangevuld met nieuwe woonwijken. Door de kleinschalige uitbreidingen heeft Geffen het vriendelijke dorpse karakter weten te behouden.In de middeleeuwen was Geffen een heerlijkheid en was de Heer van Geffen er de baas. Hij woonde in een kasteel dat dichtbij buurdorp Nuland gelegen was. In 1814 werd Geffen een zelfstandige gemeente, tot samenvoeging met de gemeente Nuland, onder de nieuwe naam gemeente Maasdonk. (1993–2014). Sinds 1 januari 2015 maakt Geffen deel uit van de gemeente Oss.

‘Vrede, Vrijheid, Veiligheid, Verdraagzaamheid’ werd op 20 oktober 2012 onthuld. Het monument verving het monument ‘Vrijheid’ waarvan de bronzen vogel was gestolen. De tekst ‘Zoiets dè vergitte nie’ verwijst mede naar het gelijknamige boek waarin alle oorlogsslachtoffers vermeld staan.

Dit Mariakapelletje werd gebouwd met materialen afkomstig uit gesloopte gebouwen. In 1953, het Mariajaar, werd het kapelletje door pastoor Van de Pas ingezegend. Destijds stond het op het punt waar men de dorpskern verliet.

De eerste vermelding van windkorenmolen De Zeldenrust dateert uit 1505, hiermee is deze molen de oudst nog bestaande standerd windkorenmolen van Nederland.

De oude boerderij bij het dierenparkje hoorde vroeger bij het kasteel van de Heer van Geffen. De boerderij behoorde met de omliggende gronden tot ‘Leenhoeve De Elshof’. Op de gevel ziet u het jaartal 1812, waarschijnlijk het jaar waarop het bouwwerk stenen muren kreeg. Linksboven ziet u ook het jaartal 1981, het jaar waarin de wat vervallen boerderij grondig verbouwd werd.

In de jaren dertig van de vorige eeuw werd rivier de Maas gekanaliseerd, veel bochten werden afgesneden. Hierdoor kon het water beter doorstromen en was de tijd van overstromingen verleden tijd. De verhoogde straat is nog een overblijfsel van een oud dijkje uit de tijd voor de kanalisatie en voor de aanleg van de spoordijk. Het beschermde het dorp tegen wateroverlast.

De H. Maria Magdalenakerk is het oudste gebouw van Geffen. De robuuste toren werd omstreeks 1450 gebouwd, waarna men aan het imposante gotische schip van de kerk begon. Het kerkgebouw heeft als het ware een hele geschiedenis achter de rug, branden en overstromingen hebben dit kerkgebouw in de loop der tijden geteisterd. Ook was er schade door oorlogshandelingen. In 1893 breidde architect Caspar Franssen de kerk aanzienlijk uit. De houten kapconstructie bleef hierbij voor het grootste deel gespaard. Na de grondige restauratie van 2009-2018 ziet de kerk er weer toekomstbestendig uit.

Aan het begin van de 20e eeuw waren de meeste wegen in Geffen nog onverhard. Dit is nog een van de oude zandpaadjes die men her en der in elk dorp had. De Van Coothstraat bestond destijds niet, dit pad liep vanaf de Vlijmdstraat naar de Molenstraat.

Kerkstraat 12. Al eeuwenlang werd er op deze plek bier gebrouwen. In 1794 koopt de familie Schouten de vervallen brouwerij. In 1796 wordt weer gestart met brouwen, wat men tot 1935 doet. Het bier werd in de wijde omgeving verkocht. Deze brouwerswoning annex koetshuis werd in 1890 gebouwd nadat het oude
pand geheel was afgebrand. Nadat Harrie Schouten, de laatste brouwer, stopte met brouwen heeft hij nog tot 1955 bier verkocht van andere brouwers. Het pand
rechts van de grote poort behoorde voorheen tot de brouwerij en was in gebruik als opslag. De brouwerij zelf was achter dit pand gelegen en werd in 1964 afgebroken. Het pand is een rijksmonument. Op het dakkapel herinnert de windvaan nog aan de brouwerij, het kroontje verwijst naar de naam ‘Stoombierbrouwerij De Kroon’.

Voorheen was hier het middeleeuwse dorpshart, het bestond uit een grote open grasvlakte met daaromheen de belangrijkste van het dorp. De ingang van de kerk was vanuit dit punt te bereiken. In 1850 werd de ingang verplaatst naar de toren en bouwde men in 1856 deze neogotische pastorie. De aanbouw in de noordoost hoek is van oudere datum en is onderkelderd. In deze kelder bevindt zich een waterput. Het gebouw is, evenals de beeldengroep voor de pastorie, een rijksmonument. Het is van cultuurhistorische waarde omdat het een vroege uiting van het Katholieke emancipatiestreven weergeeft. Het gebouw is een betrekkelijk zeldzaam voorbeeld van een neogotische pastorie.

Deze koperkleurige plaatjes houden de herinnering levend aan het Joodse gezin Van Dijk. De familie Van Dijk woonde al meer dan 100 jaar in Geffen en verdiende de kost in het slagersambacht. In de zomer van 1942 werd de familie Van Dijk weggevoerd, om uiteindelijk te worden vergast in het Poolse concentratiekamp Sobibor. Op 1 december 2016 werden, op initiatief van heemkundewerkgroep ‘Vladerack’ deze steentjes gelegd in het bijzijn van (verre) familieleden van de familie Van Dijk.

Op deze plek bij het herinneringsmuurtje stond voorheen het geboortehuis van Simon van den Bergh (Geffen, *1819 – Rotterdam, †6 april 1907). Simon was een Joodse boterhandelaar die in 1872 in Oss startte met de fabricage van margarine. In 1891 verhuisde hij zijn bedrijf naar Rotterdam. Na diverse fusies ontstond mede uit zijn bedrijf het Unilever concern. Simon werd ‘The margarine king’ genoemd.

Bron: Ruud Verhagen – Heemkundewerkgroep ‘Vladerack’